Lokaal erfgoed: onderwijs op de Hei

De gemeenteraad van 26 mei 1865 van de gemeente Berlaar vond dat die van de Hei maar een klein beetje goede wil moesten tonen. Wat is nu 4 of 5 km lopen naar een kerk of school. De kerkelijke overheid was voorstander van de bouw van een kerk of noodkerk, maar de gemeente die voor de centen moest opdraaien had een andere kijk op die dingen. Toch waren de argumenten van het gemeentebestuur maar aan de flauwe kant, vond men toen.

Met een kerk te vragen was het waarschijnlijk een beetje te hoog gegrepen, vond Gommarus Bruyndoncx, geboortig van Heestenheide (Beerzel). Vraag een school, stelde hij voorop. Dat kost niet zoveel en later kun je nog zien. Ja, daar was niets aan verloren. En eens je een aantal kinderen in je school hebt dan kun je voor die kinderen het een en ander aan de gemeente vragen. Neem nu bijvoorbeeld ter voorbereiding van de plechtige communie.

"Het onderwijs in de nieuwe gemeenteschool was gratis voor de kinderen van de gehuchten van Heikant, Leemputten en Heesten."

Daarvoor verliezen die kinderen, die dan naar Berlaar, of naar Heist op den Berg moeten lopen, een halve dag schooltijd. Een school en een kerk, dat is iets dat samengaat. Politiekers moet je bespelen. Daarbij: zij hebben het ook niet zo gemakkelijk. Geld uitgeven daar komt altijd kritiek op. De wijze raad van Gommarus Bruyndoncx werd opgevolgd. Eind 1865 of 1866 werd een school aangevraagd. Na veel moeilijkheden en tegenwerkingen van de gemeenten Berlaar en Itegem, werd tot het bouwen van een school besloten. Zoals ik al in vorige tekst over de Hei schreef, waren er vroeger, voordat de officiële school gebouwd werd, meerdere private scholen in werking. Voor kinderen van bijvoorbeeld grote boeren of gegoede mensen.

Het wit huizeke, het eerste schooltje op de Hei. Tegenover het kerkhof. Intussen afgebroken.

De Onderwijswet van 1842

Het onderwijs in de nieuwe gemeenteschool was gratis voor de kinderen van de gehuchten van Heikant, Leemputten en Heesten. Voor de kinderen van de gemeenten Beerzel en Heist-op-den-Berg, binnen de omgrenzing van de parochie, was het onderwijs niet gratis. Voor de bouw van de school kocht Berlaar een stuk grond aan, beslissing die genomen werd tijdens de vergadering van 7 september 1868. De raming van de kosten voor het bouwen van de school bedroeg 18.400 frank. Dat kon niet. Dus werd het bedrag en de bouwplannen aangepast. Het bedrag van 12.500 frank mocht niet overschreden worden. In september 1870 was de school klaar en bemeubeld. De school bevatte twee klassen (5,4 x 7,5 x 4,3 meter hoog). Er waren 3 ‘gemakken’ voor de meisjes en 2 voor de jongens. Op 15 september 1870 werd de heer Martinus Loduvicus Kocké de eerste onderwijzer van de school van de Hei. In 1873 telde de school 52 jongens en 40 meisjes. Dat was te veel voor een onderwijzer en een ‘moniteur’, zeg maar een oppasser. Er werd een tweede leerkracht aangeworven.

"De kwaliteit van een private school was beter dan de gemeenteschool waar er makkelijk 45 kinderen in de klas zaten"

De school op de Hei was een zegen voor de kinderen, zeker voor de kinderen die tot Berlaar en Itegem behoorden: zij kregen immers gratis onderwijs. Maar de private scholen bleven weelderig tieren. Het was immers bijna privaatonderwijs, zo maar met enkele kinderen tegelijk in een klein klasje. In de gemeentelijke school waren immers maar twee klaslokalen en er waren in 1870 zelfs al 92 leerlingen. Jan Corneel De Belser, geboren te Schriek, werd op de Hei hoofdonderwijzer van 1882 tot 30 juni 1927, Maria De Belser, zijn dochter, nam zijn taak over. Zij bleef hoofdonderwijzer tot 1936.

Meester De Belser met zijn 48 leerlingen op 16 juni 1906.

De Onderwijswet van 1842

Door deze wet worden de gemeenten verplicht om gratis onderwijs aan te bieden aan de kinderen die op hun grondgebied wonen. Beslist een stap in de goede richting. Maar er zat zeker nog te weinig structuur in het onderwijs. Sommige kinderen kwamen er helemaal niet aan toe om aan het onderwijs deel te nemen. Sommigen specialiseerden zich in ‘haagschool houden’, spijbelen zou men nu zeggen. Anderzijds was het ook zo dat de armste kinderen meestal na de communie thuis moesten werken of om een andere reden de school verlieten.

Onderwijs voor iedereen, maar de armste kinderen waren duidelijk benadeeld. Trouwens de kwaliteit van de private scholen was meesstal beter en intenser. Klassen met 45 leerlingen en de beperkte didactische materialen waarover men beschikte en dan begrijpt men meteen dat de brave leerkracht ’s avonds moe thuiskwam van de school. Men schreef toen met lei en griffel. Huiswerk was toen zeker nog niet zo ingeburgerd. Wie centen had studeerde zeker vlotter.

De Zusters Maricolen

Op 23 april 1897 kopen de zusters Maricolen van Antwerpen een eigendom van Petrus Vermeulen voor de prijs van vijfduizend driehonderd frank. Vanaf dat moment waren de zusters erg actief op de Hei. Zowel voor de school als voor de parochie. Kleine kleutertjes vol zorgen en verdriet omdat ze met andere kleuters in een klasje moesten zitten en in een heel ander en vreemd leefmilieu terechtkwamen, werden door de zusters goed verzorgd. Kleuters en meisjes tot 14 jaar genoten uitstekend onderwijs bij de zusters Maricolen. Vele jaren later ontstond er op de Hei een kleine schoolstrijd en tot slot een fusie met de gemeentelijke school. De vroegere meisjesschool wordt momenteel omgebouwd tot sociaal appartementen door sociale huisvestingsmaatschappij Zonnige Kempen.

De zusters Maricolen die les gaven op de Hei.

Vanaf 1950 ongeveer studeerden de kinderen langer dan tot 14 jaar. Vanaf 12 jaar trokken ze naar de vakschool, het college of een andere middelbare school. Later werd de leerplicht tot 18 jaar uitgebreid en voor kleuters begon de klas al vanaf twee jaar en half. Voor wie jaren bij de zusters op de school zat en nu de verloederde gebouwen ziet staan in afwachting van een nieuwe bestemming, moet toch ergens een pijn voelen. Al die jaren van zoete herinneringen vaag je zo maar niet weg. We kunnen de zusters Maricolen niet genoeg dankbaarheid betonen voor wat zij op de Hei gerealiseerd hebben. Ze waren van ’s morgens tot ’s avonds in de weer. Chapeau!